کاروانسراها از زمان‌های قدیم در نقاط مختلف جهان نقش استراحتگاهی برای مسافران داشتن. ایران هم به واسطه قدمت تاریخی و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم، کاروانسراهای زیادی داشته که کاربری های مختلفی داشتن و عمدتا برای استراحت بوده. اما بیشتر این کاروانسراها که ما امروز می‌شناسیم مربوط به دوران شاه عباس صفوی هستن و نقش سرپناهی برای مسافران و زائران را داشتند. در 26 شهریور 1402 بود که 54 کاروانسرای ایرانی در فهرست میراث جهانی قرار گرفتند. به همین بهانه تلاش می‌کنیم تا معروف‌ترین کاروانسراهای ایران رو به شما معرفی کنیم. با سفرادوایز همراه باشید.
فهرست مطالب
معرفی کاروانسراهای ایران از شرق تا غرب
خب همین اول ماجربا باشد بگم که تعداد کاروانسراهای ایران خیلی زیاده و ممکنه این لیست خیلی طولانی بشه. اگر فقط می‌خواید اسم و آدرس کاروانسراهای ایران رو بدونید، می‌تونید یک نگاه کلی به این محتوا بندازید. البته من سعی کردم تا برای هرکدوم از کاروانسراهای ایران یک مطلب جداگانه بنویسم که یک معرفی کامل به همراه آدرس و نحوه دسترسی باشه.
1- کاروانسرای رباط شرف
یکی از کاروانسراهای قدیمی که در خراسان رضوی واقع شده و احتمالا اسمش رو شنیده باشید، رباط شرف نام داره که تاریخچه ساختش مربوط به سال 549 هجری قمریه. براساس متون تاریخی، دستور ساخت کاروانسرای رباط شرف توسط شخصی به نام «شرف الدین ابوطاهربن سعدالدین علی القمی» صادر شده و به همین دلیل به اسم رباط شرف معروف شده. این کاروانسرا در 45 کیلومتری شهر سرخس امروزی قرار داره.
2- کاروانسرای بیستون کرمانشاه
بیستون نام یکی از کاروانسراهای کرمانشاه هست که قدمتش به دوره شاه عباس صفوی برمی‌گرده. این مکان اقامتی در پهنه‌ای با وسعت 0.81 هکتار بنا شده و در محوطه تاریخی فرهنگی بیستون قرار داره که اگر به این شهر سفر کردید، می‌تونید به جای هتل های دیگه، کاروانسرای بیستون کرمانشاه رو برای اقامت انتخاب کنید. مالکیت این مکان در اختیار شرکت توسعه گردشگری کرمانشاهه و به عنوان یک هتل 5 ستاره با کیفیت فعالیت می‌کنه.
3- کاروانسرای زعفرانیه
کاروانسرای زعفرانیه مربوط به دوران صفوی – قاجار است. این کاروانسرا چهار ایوانی در اصل روی بنای متروکه یک کاروانسرای قدیمی احداث شد. حالا شاید بپرسید که چرا زعفرانیه؟ اسم این کاروانسرا بخاطر قرار گرفتن اون در روستایی با همین نام در شهرستان سبزوار و دهستان رباط انتخاب شده.
4- کاروانسرای عباسی گز
یکی دیگه از کاروانسراهای ایران که شاید حتی اسمش و نشنیده باشید، کاروانسرای گز هست. این کاروانسرا به جا مانده از دوره صفویه است و در شهر گزبرخوار اصفهان قرار داره. کاروانسرای گز در 11 آذر ماه 1330 به عنوان آثار ملی ثبت شد و در سال 1394 تحت مزایده‌ای به بخش خصوصی واگذار شد.
5- کاروانسرای مزینان
در شهرستان داورزن و بخش مرکزی روستای مزینان، یکی دیگه از کاروانسراهای ایرانی با نام همین روستا وجود داره. بر اساس گزارشات باستان شناسی، قدمت این بنا مربوط به سال 1064 هجری قمریه که توسط حاج محمد طالب، فرزند حاج معین الدین محمد اصفهانی وقف شده.
6- کاروانسرای سنگی صائین
این کاروانسرا به دستور شاه عباس صفوی در 10 کیلومتری شهرستان نیر از استان اردبیل ساخته شده. به همین خاطر بهش کاروانسرای شاه عباس اردبیل می‌گن. این کاروانسرا در حال حاضر متروکه است و در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار داره.
7- کاروانسرای مهیار
مهیار نام یکی از کاروانسراهای مستطیلی شکل ایران، در شهرضا اصفهان و روستای مهیار است. این سازه شامل سی اتاقه که در اطراف حیاط بنا شده و هر کدام مساحتی 20 متر مربعی دارن.
8- کاروانسرای قصر بهرام سمنان
این کاروانسرا به جا مانده از دوره ساسانی است که توسط بهرام گور ساخته شد. شاه عباس صفوی دوباره کاروانسرا قصر بهرام را بازسازی کرد تا به عنوان کاروانسرا استفاده شود. برای بازدید از کاروانسرا باید به جنوب گرمسار بروید.
9- کاروانسرای دهدشت
در خیابان ابوذر غفاری و جنب حمام کهیار شهرستان دهدشت، کاروانسرایی قدیمی وجود دارد. قدمت این کاروانسرا مربوط به دوران صفوی است که در 25 اسفند 1379 به عنوان یک اثر ملی ثبت شد.
10- کاروانسرای دیر گچین قم
در مرکز پارک ملی کویر، شاهد کاروانسرای دیر گچین هستیم که در دوره ساسانی ساخته شده است. ویژگی‌های جالب این کاروانسرا باعث شده تا آن را مادر کاروانسراهای ایران بنامند. نام این بنا به خاطر داشتن گنبدی از جنس گچ است.
11- کاروانسرای شاه عباسی قطور یا کاروانسرای خوی
در 37 کیلومتری جاده خوی به قطور و در نزدیکی رودی به همین نام، کاروانسرایی به جا مانده از دوران صفوی وجود دارد. این کاروانسرا مساحتی 420 متری داشته و جزو یکی از 4 کاروانسرای سرپوشیده ایران محسوب می‌شود.
12- کاروانسرای بستک هرمزگان
بستک نام یکی از کاروانسراهای جنوبی کشور در استان هرمزگان است. این کاروانسرا جزو یکی از محدود کاروانسراهای ساخته شده در دوران قاجاریه است که امروزه به عنوان اقامتگاهی برای مسافران استفاده می‌شود.
13- کاروانسرای رشتی اردکان
کاروانسرا یا رباط رشتی در شهرستان اردکان و کنار راه اصلی ورودی عقدا قرار دارد. قدمت تاریخی این سازه مربوط به دوران قاجار است. اگر گذر شما به سمت شهر یزد خورد، حتما از این کاروانسرا دیدن کنید.
14- کاروانسرای قلعه سنگی پرند
کاروانسرای قلعه سنگی در نزدیکی پایتخت و شهر پرند قرار دارد؛ به همین خاطر به آن کاروانسرای قلعه سنگی پرند یا رباط کریم هم می‌گویند. قدمت این قلعه به اوایل دوره اسلامی و آل بویه برمی‌گردد. روند ساخت این قلعه بیش از 200 سال به طول انجامیده است.
15- کاروانسرا و مجموعه تاریخی عباس‌آباد
این مجموعه تاریخی در میانه دشتی وسیع به فاصله 30 کیلومتری از شمال غربی شهر تایباد و بر مسیر راه قدیمی این شهر به تربت جام واقع است. خود سازه در دوره تیموری – قاجار ساخته شده و در روستای عباس آباد قرار دارد.
16. کاروانسرای رباط فخر داوود مشهد
در روستای فخر داوود از شهرستان مشهد، شاهد وجود کاروانسرایی هستیم که در دوره تیموری بنا شده است. این کاروانسرا در منطقه‌ای کوهستانی قرار گرفته و ویژگی‌های منحصر بفردی چون شاه نشین و محل تیراندازی دارد.
17. کاروانسرای فرسفج تویسرکان
این کاروانسرا در شهرستان تویسرکان همدان و روستایی با همین نام بنا شده است. قدمت بنا مربوط به دوران صفوی است و در سال 1376 به عنوان اثر ملی ثبت شده است.
18. کاروانسرای رباط مهر
کاروانسرای مهر یکی دیگر از کاروانسراهای ایران است که در دوره قاجاریه ساخته شده و در روستایی با همین نام قرار دارد. روستای مهر نیز از توابع شهرستان داورزن در خراسان جنوبی است.
19. کاروانسرای فخرآباد
کاروانسرا فخرآباد اثری به جا مانده از دوران صفویه است که در طول سال های 1385 تا 1390 آن را بازسازی کرده‌اند. نام این اثر تاریخی برگرفته از روستایی با همین نام در شهرستان بجستان و بخش یونسی است.
20. کاروانسرای شیخعلی خان زنگنه
کاروانسرای شیخعلی خان زنگنه یا کاروانسرای چاله سیاه در منطقه شکار قمشلو و در مسیر اصفهان به غرب کشور قرار دارد. این بنا در زمینی به ابعاد 6400 متر مربع و توسط معمار معروف اصفهانی، «استاد طاهر ولد استاد رضا اصفهانی» ساخته شده است.
21. کاروانسرای امین آباد شهرضا
کاروانسرای امین آباد یکی دیگر از موارد در لیست کاروانسراهای ایران است که در بخش جنوبی اصفهان و 41 کیلومتری بزرگراه شهرضا به اصفهان قرار دارد. امین آباد تنها کاروانسرای هشت ضلعی این استان است که پس از بازسازی، به مکانی گردشگری تبدیل شده است.
22. کاروانسرای مرنجاب
در کنار دریاچه نمکی آران و بیدگل اصفهان، شاهد وجود کاروانسرایی در کویر مرنجاب با همین نام هستیم. این کاروانسرا زیربنایی در حدود 3500 متر مربع دارد و شامل 29 اتاق است.
23. کاروانسرای میامی
نام این کاروانسرا دوره صفوی، برگرفته از شهری در استان سمنان است. برای بازدید از این کاروانسرای شگفت انگیز، باید به خیابان امام رضا این شهر مراجعه کنید.
24. کاروانسرای تی تی کاروانسرا
کاروانسرای تی تی به دستور یکی از شاهان صفوی با نام «تی تی خانم» بنا شده است. تی تی در زبان گیلکی به معنای شکوفه است و این کاروانسرا در روستای سیاهکل از روستای بالا رود بنا شده است. حتی اگر به کاروانسرا های ایران و بافت تاریخی آنها علاقه نداشته باشید، کاروانسرای تی تی شما را شگفت زده خواهد کرد!
25. کاروانسرای رباط ده محمد
یکی دیگر از لیست بلندبالای کاروانسراهای ایران، رباط ده محمد است. در 70 کیلومتری شمال شهر طبس، شاهد وجود کاروانسرایی مربوط به دوران قاجار هستیم. این کاروانسرا در استان خراسان جنوبی قرار گرفته که در سال 1378 ثبت ملی شد.
26. کاروانسرای ینگه امام
این کاروانسرا بنایی به جا مانده از دوران ایلخانی است که در شهرستان ساوجبلاغ استان البرز و محله ینگه امام قرار دارد. ارزش تاریخی این بنا برای ایران و شهرستان ساوجبلاغ به قدری است که 16 آذر را روز هشتگرد نامیده‌اند. اگر در تهران زندگی میکنید، با کمتر از 2 ساعت رانندگی میتوانید از این کاروانسرا بازدید کنید.
27. کاروانسرای نیستانک
یکی دیگر از لیست بلند بالای کاروانسراهای ایران، کاروانسرای نیستانک است. برای تماشای این کاروانسرای دوره قاجار، باید به بافت تاریخی روستایی با همین نام در شهرستان نایین استان اصفهان بروید.
28. کاروانسرای جمال‌آباد
این کاروانسرا در دوره ایلخانی بنا و در دوره صفوی توسط شاه عباس دوم مرمت شده است. جمال آباد نام روستایی در شهرستان میانه و بخش کاغذکنان است.
29. کاروانسرای گنجعلی خان
این اثر به جا مانده از دوره صفویه، همزمان به عنوان مدرسه و کاروانسرا استفاده شده است. برای تماشای معماری بی نظیر این سازه، باید به مجموعه گنجعلی خان کرمان بروید.
30. کاروانسرای آجری انجیره
در بیابان انجیره یزد و در مجاورت راه قدیمی این شهر به طبس و ساغند، شاهد وجود کاروانسرایی به جا مانده از دوران قاجار هستیم. نام این کاروانسرا برگرفته از همین بیابان بوده و در فاصله 500 متری از کاروانسرای سنگی انجیره قرار دارد.
31. کاروانسرا کوهپایه
این کاروانسرا به مانند اغلب اقامتگاه‌های تاریخی شهر اصفهان، مربوط به دوران صفویه است. برای بازدید از این مسافرخانه قدیمی، باید به کیلومتر 74 جاده اصفهان کوهپایه نایین بروید.
32. کاروانسرا رباط قلی
واژه رباط مترادف کاروانسرا و خانقاه است که از قدیم الایام جایی برای اتراق و استراحت مسافران بوده است. رباط قلی یکی از این امکان تاریخی در خراسان شمالی است که تاریخ ساخت آن به دوره تیموریان و صفوی برمی‌گردد.
33. کاروانسرا میاندشت
این کاروانسرا در بخش شرقی شهر شاهرود سمنان واقع شده و تاریخچه آن مربوط به دوران صفوی و قاجار است. برای اطلاع از شیوه ساخت این کاروانسراها باید به کتاب مطلع الشمس مراجعه کنید.
34. کاروانسرا خان
کاروانسرای خان بنایی مربوط به دوران صفویه است که در بافت مرکزی شهر خوی و مجاورت بازار این شهر قرار دارد. قدمت این سازه باعث شده تا آن را به عنوان یکی از بناهای قدیمی استان آذربایجان غربی بشناسند.
